برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی قسمت 420

آستین افشاندن-رقصیدن-انکارنمودن-انعام دادن
جاده کوبی-راه صاف کردن

دود چراغ-کشیدن شیره

باری از دوش کسی برداشتن-رنج و زحمت کسی را کم کردن

در کشتی نشستن و با ناخدا جنگیدن-ناسپاسی کردن

خودرو-آن چه بی اسب رود

آفتاب کردن(برای خشک کردن جلو آفتاب گذاشتن)

خیت کردن-شرمنده کردن-کنفت کردن-بور کردن

زرد کردن-بسیار ترسیدن-از ترس وادادن-کاری را خراب کردن

اسیر خاک-مرده-تن‌پرور

از پشه گوشت کبابی خواستن(خواهش یا انتظاری نابه‌جا و نشدنی داشتن)

دست به سر و روی کسی کشیدن-کسی را نوازش کردن-کسی را اندکی آرایش کردن
استخوان‌فروش-ستایشگر آبا و اجداد

 

خربزه قاچ کردن با اتوی شلوار-بسیار آراسته بودن و به خود پرداختن

تازه عروس-دختری که تازه ازدواج کرده است

دستگیر شدن-فهمیدن-متوجه شدن-بو بردن-عاید شدن-بازداشت شدن

چشم را چهار کردن-دقت بسیار کردن-انتظار شدید بردن-تعجب زیاد کردن

پنجه ی ابوالفضل-ورقه ی برنجی یا نقره ای که به شکل کف دست و انگشتان بریده شده است

دَمَغ-افسرده-ناراحت-خیت

 

پُرز دادن-روی آتش گرفتن مرغ پر کنده برای سوزاندن پرهای ریز آن

دود و دم داشتن-بساط چای و قلیان یا تریاک گستردن
از بیخ(یکسره، به‌کلی، کاملن)

چاقوکشی-عربده کشی و حمله با چاقو

پیش قسط-پرداختِ پیش از آغاز قسط بندی

الحق-به‌راستی-حقیقتن

دول-آلت مردی به زبان کودکان
خفه شدن-سکوت کردن-کسل شدن از تکرار حرفی

حکیم فرموده-فرمان قاطع و لازم الاجرا

 
پیش رس-زود رس
آب دادن بند(خود را لو دادن، فرصت را از دست دادن)
خود را گم کردن-خود را برتر از آن که هست دانستن-سابقه ی خود را فراموش کردن
امان دادن(کسی را پناه دادن، از گناه کسی گذشتن)

چهار قُل-چهار سوره ی قرآن که با قُل آغاز می شود

حیوون-نگا. حیوان

دست دوم-کار کرده-مستعمل

از پشه گوشت کبابی خواستن(خواهش یا انتظاری نابه‌جا و نشدنی داشتن)

به تور انداختن-به چنگ آوردن-تصاحب کردن

خر ِ دیزه-لج بازی که به خود ضرر بزند

دو پهلو-دارای ابهام-کنایه دار

بالای منبر رفتن-پر گویی کردن

خیس خوردن-آب به خود گرفتن-با مایعی مخلوط شدن

بی بته-بی اصل و نصب-بی پدر و مادر

در رو-راه خروجی-مخرج-بیرون شد

خرده ریز-اثاثه ی اندک و کم مصرف-آشغال

دست و پا پنبه ای-دست و پا چلفتی-بی عرضه-بی دست و پا

حرف روی حرف کسی آوزدن-برخلاف حرف کسی چیزی گفتن-با حرف کسی مخالفت کردن

زهرمار کردن غذا-مانع از خوردن با لذت شدن

بلبشو-هرج و مرج-شلوغی

بپا-مواظب باش-متوجه باش

دنبه تاو دادن برای کسی-به کسی بی اعتنایی کردن-فخر فروختن به کسی
دوا درمان-مداوا-معالجه

 
حرف از دهن کسی قاپیدن-سخن کسی را به نام خود قلمداد کردن

تخته گاز-با سرعت تمام راندن اتومبیل

تکه-پاره ای از چیزی-زن زیبا و خوشگل-لقمه
چاخان پاخان-دروغ

 

زانو بند-پارچه ی کشی حلقه مانند که برای حفاظت زانو در برابر ضربه یا در رفتگی بزر آن می بندند

پیراهن عثمان کردن-بهانه قرار دادن

 

خبرکش-سخن چین

 

چانه کردن-تقسیم کردن خمیر نان به گلوله های مساوی
پنبه ی کسی را زدن-کسی را افشا و بی اعتبار کردن

پاتیل-دیگ بزرگ مسی-مست مست

از پا ننشستن(سماجت ورزیدن، از کوشش دست نکشیدن)

 

درگذشتن-صرف نظر کردن-مردن

دو پا-انسان

دنیا دیده-آزموده-سرد و گرم چشیده

زیر لب خندیدن-تبسم کردن

 

خواب آور-مخدر-بی هوش کننده

پشتی کردن-حمایت کردن-یاری کردن

آب شدن-شرمنده شدن-رفتن آبرو-به فروش رفتن کالا
بر و بیا داشتن-رفت و آمد بسیار داشتن-دم و دستگاه داشتن
از نان خوردن افتادن-نان کسی آجر شدن
خُرخُرو-آن که در خواب بسیار خرناس می کشد

انگشت‌نگاری(ثبت کردن اثر خطوط روی انگشتان برای شناسایی در آینده)

 

جدول کشی-خط کشی و شبکه بندی

جیگر-نگا. جگر-خطابی میان دوستان صمیمی به معنی عزیزم-عزیز دلم

بد ریخت-بد شکل-بد هیکل-بد قواره

بچه ی سر راهی-بچه ای که او را سر راه گذاشته اند تا برده شود

تیر کشیدن-درد کردن عضوی از بدن

چنگول چنگولی-مجعد-حلقه حلقه-پر چین و شکن

از دست کسی در رفتن(کاری را بی‌اختیار و ناخواسته انجام دادن)

چُش-کلمه ای که خر را ار رفتن و حرکت باز می دارند

آن روی کسی بالا آمدن-خشمگین شدن

دو به دو-دو تا دو تا

چارلا-چهار لا-چهار تو

به خاک سیاه نشاندن-بدبخت و ذلیل کردن
جغور بغور-جگر و دل و قلوه ی گاو یا گوسفند که خرد کرده و با پیاز در روغن سرخ کنند

زور آوردن-زیر فشار گذاشتن-در تنگنا قرار دادن

پرس و جو کردن-پرسیدن-خبر گرفتن

خانوار-مجموع اعضای یک خانواده

خوش بیار-آن که کار و روزگار بر وفق مرادش می گذرد-خوش شانس

 
دایر کردن-بر پا کردن-رواج دادن-آباد کردن
دماغ را بالا کشیدن-اظهار نارضایتی کردن

 
 

 

پا منبری کردن-دنبال حرف کسی را گرفتن-درباره ی سخن کسی توضیح دادن
خاطر خواه-عاشق-دل باخته
زیر آب-مجرایی در ته مخازن آب برای خالی کردن آن ها
دوا شور-شستن فرش با نوعی دوای جلا دهنده

خوش لباس-نگا. خوش پوش

جغجغه-بازیچه ای برای کودکان که چون آن را به حرکت در آورند صدا می کند

رو شویی-ظرف یا دستگاهی که برای شستن دست و صورت نصب می کنند

تخم دو زرده کردن-کاری بزرگ انجام دادن

پاسور زدن-پاسور بازی کردن

زرت و پرت-چرت و پرت

دگنگ-چوب-چماق-اعمال زور

پی بردن-دریافتن-آگاه شدن

استخوان در گلو داشتن-رنج و سختی کشیدن
پیشنماز-کسی که پیشاپیش دیگران نماز می خواند و دیگران به او اقتدا می کنند
از ترس مار توی دهان اژدها رفتن(از باران به ناودان پناه آوردن)

خواهی نخواهی-نگا. خواه و ناخواه

اسباب‌بازی(وسیله‌ی بازی (به‌ویژه برای کودکان))

دور و دراز-فراخ و وسیع

زاد و رود-زاد و ولد-فرزندان

آفت(زن عشوه‌گر و فتنه‌انگیز)

دم خروس در دست داشتن-بهانه داشتن

چاخان کردن-دروغ گغتن-چُسی آمدن

بازجو-مامور تحقیق و بررسی پرونده

 

در گوش کسی یاسین خواندن-اندرز بی هوده دادن-نصیحت کردن به کسی که نشنود

جنجال-هیاهو-داد و فریاد-غوغا
اوراق شدن(از هم پاشیدن، از کار افتادن)

دهن دره-خمیازه
ته گیلاس-نوشیدنی کمی که ته گیلاس مانده است

توالت کردن-آرایش کردن

چراغ باران-چراغانی
چشم و همچشمی-رقابت

بی معنی- بیخود

دله دزد-آفتابه دزد-دزدی که به چیزهای کم ارزش قانع است

استکانی زدن(می‌خوارگی اندکی کردن)

از سر کسی زیاد بودن-بیش از حد توانایی و ظرفیت کسی بودن

د ِهه !-کلمه ای برای پرسش به معنی چرا چنین می کنی؟ چرا چنین می گویی؟ یا برای بیان اعتراض به کاری

 

پاچه گیر-کسی که بی مقدمه کسی را بیازارد

خاله خامباجی-نگا. خاله خاک انداز

خام عقلی-حماقت-دیوانگی
دست پیش گرفتن-پیشدستی کردن-سبقت گرفتن

آسمان تا زمین-تفاوت بسیار

دررفتگی-حالت در رفته-از بند بیرون آمدن استخوان

دیوار حاشا بلند است-به آسانی می توان موضوع را انکار کرد
زنجیر زدن-زنجیر به پشت خود زدن

خوشوقت شدن-شاد شدن-راضی شدن

چس و فس-اسباب خرده ریزه ی ناقابل-خرت و پرت

زود باش !-شتاب کن! عجله کن!

خر لنگ خود را به منزل رساندن-با وجود سختی کار را به پایان رساندن

رشوه خواری-دریافت دستمزد برای انجام کاری ناروا و غیرقانونی

از آب روغن گرفتن(از هر اتفاقی بهره برداشتن)

دست زدن-کوبیدن دو دست به یکدیگر همراه با نوای موسیقی یا برای تشویق

خرده پا-کاسبان جزء و کم سرمایه
بی پایه-دروغ-پوچ

آواز دهل(چیزی که تنها سخن‌گفتن درباره‌ی آن جالب است، نه خودش = چیزی که از آن سخن زیاد می‌گویند اما واقعیت آنچنانی ندارد)

باد به غبغب انداختن-تکبر کردن-خودخواهی نشان دادن

تبرک کردن-با برکت ساختن-خجسته کردن

پاچین-دامن زنانه

 

توالت رفتن-به دستشویی رفتن

خانه خراب کردن-بدبخت کردن-بی چیز کردن

در هچل انداختن-به درد سر انداختن-به مخمصه انداختن

تاق و توق-آواز بر هم خوردن دو چیز

خفه کردن-آتشی را خاموش کردن-خاموش شدن موتور-با اصرار در کاری کسی را کسل کردن

روغن کاری-روغن زدن به هر نوع دستگاه

دَم کسی را دیدن-رشوه دادن-آجیل دادن

چوری-جوجه ی تازه از تخم درآمده

ژوری-هیئت داوران

زیر سبیل گذاشتن-تحمل کردن-به روی خود نیاوردن

خیس کرده-تر کرده-در آب قرار داده

بازیگوش-شیطان و حرف نشنو-بازی دوست

چرک-کثیف

خایه ی غول را شکستن-به تمسخر برای کوچک کردن و ناچیز شمردن کار کسی می گویند

دم-هنگام

پشت دستی زدن-برای تنبیه به پشت دست بچه زدن

تخم سگ-نوعی دشنام است مانند پدر سگ

پُخ-واژه ی ترکی به معنی مدفوع

از راه نامشروع ) به پول و ثروت رسیدن
آب از دریا بخشیدن-از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن

زده-صدمه دیده-سوراخ شده-خراب

جَلدی-بی درنگ-به چالاکی

خون کسی کثیف شدن-به شدن خشمگین شدن
دهن کسی لق بودن-رازدار نبودن

دلخور کردن-مایه ی گله مندی و نارضایتی کسی را فراهم کردن

خانه زاد-نوکر-خدمت گزار

از زیر کار در رفتن(تن زدن و نپذیرفتن کاری، کار را جدی نگرفتن)
تکان خوردن-ناگهان ترسیدن-جاخوردن-از جا حرکت کردن

به خنس و پنس افتادن-به وضع بد مالی دچار شدن

پُر توپ-خشمگین

حِجله-گنبد مانندی که همراه با آیینه های ریز و گوی های صیقلی بر گور افراد جوانمرگ شده می گذارند
ایراد بنی‌اسرائیلی(بهانه‎های بی‌خود و بی‌جهت)

احدالناس-کسی-فردی

بازیگوش-شیطان و حرف نشنو-بازی دوست

زرق و برق-جلوه ی ظاهری-جلا و شفافی
دو به هم زنی-دو به هم اندازی

چرچری کردن-خوردن و عیش کردن

چار شاخ ماندن-بی حرکت ماندن به علت درد کمر یا از روی ترس یا تعجب

جا نیاوردن-کسی را نشناختن

آب شدن قند توی دل(لذت بسیار بردن)

شعله‌ی آتش

روی شاخ بودن-مسلم بودن-قطعی بودن

خواب از سر کسی پریدن-نگا. پریدن خواب از سر کسی

حال و حوصله-نگا. حال و احوال

خبرنگار-آن که برای روزنامه-مجله-یا رادیو و تلویزیون کسب خبر می کند

در دار-دارای سرپوش

پیزر در جوال گذاشتن-در فریبکاری مهارت داشتن

دم کوتوله-کوتاه قامت-چیز کوچک

 

دماغ سوخته-خجالت زده-شکست خورده

بکن نکن-امر و نهی

به مفت نیارزیدن-هیچ ارزشی نداشتن
رمبیده-خراب شده-فرو ریخته

خراب کردن-زرد کردن-آلودن لباس-نظم کار چیزی را به هم زدن
بار آمدن-تربیت شدن-به روشی عادت کردن

آقایی فرمودن-لطف کردن-محبت کردن

ریز بین-نکته سنج-بسیار دقیق-باریک بین
دو پهلو حرف زدن-مبهم سخن گفتن
چول-بیابان

 

راست رفتن-مستقیم رفتن-بدون دردسر رفتن

خیس گذاشتن-در آب ریختن آرد برای تهیه ی خمیر

آخرین تحویل(قیامت)

تشنه ی چیزی بودن-یه چیزی سخت اشتیاق داشتن
رگ و ریشه-خویشاوندان و بستگان
زود فهم-کسی که زود چیزی را درک می کند
رد زدن-رد پای کسی را گرفتن-نشان به جایی بردن

دق مرده-گرفتار شده به بیماری دق-غمگین

روبنده-نقابی سیاه رنگ برای پوشاندن چهره

چنگلوک-مچاله شده-درهم و برهم-بی قواره

بالا تنه-از کمر به بالای بدن

 

 

رنگ گذاشتن و رنگ برداشتن-رنگ به رنگ شدن

دلچرکین-کسی که از چیزی اکراه پیدا کرده است

خاصه پز-نانوایی که نان خوب می پزد

 

خط خطی-درهم-خراب-متشنج-با خطوط زیاد روی آن ناخوانا شده

زیر تبری-کنده ای که هیزم شکن روی آن با تبر هیزم می شکند
جیک جیک-آواز پرندگان-سخنی که فهمیده نمی شود

خون کسی را کثیف کردن-کسی را بسیار عصبانی کردن
خجالت زده کردن-شرمنده کردن-خجالت دادن

 
حواس پرتی-پریشان حواسی-فراموش کاری

خاک به دهنم-زبانم لال

دل به دریا زدن-بدون توجه به خطر به کاری اقدام کردن-هرچه بادا باد گفتن

زرت و زبیل-آت و آشغال-خرده ریزهای کم ارزش

حسابگر-کسی که در کارها سود و زیان خود را در نظر می گیرد

خاور زمین-قاره ی آسیا
بیخود-بی مصرف-بدرد نخور

چم گرفتن-رونق گرفتن-سر و سامان گرفتن
 

تق چیزی در آمدن-گند کاری بالا آمدن-فاش شدن امری پنهان

بلا ،-آدم حیله گر-زرنگ-آسیب-زیان آزار

رمبیده-خراب شده-فرو ریخته
دست خالی بودن-تهی دست بودن-بی چیز بودن

دهن کجی کردن-ادا و شکلک در آوردن برای مسخره کردن-بی اعتنایی کردن

رو داشتن-گستاخ و وقیح بودن

این تن بمیرد-سوگندی که یا در اصرار و یا در اثبات حرف خود یاد می‌کنند

روگیر کردن-در رودربایستی ناگزیر به انجام کاری کردن-نگا. روبند کردن

خال زدن-پیدا شدن خال در جایی از بدن یا لکه در چیزی-خال کوبی کردن

پاتال-سالخورده-پیر

زیر چاق کردن-برای آماده کردن خود تمرین کردن و مهارت یافتن

خرده ریز-اثاثه ی اندک و کم مصرف-آشغال

پا گشا-نخستین دعوت خویشاوندان از عروس و داماد

خُردینه-بچه ی خردسال

دو تا شدن-خم شدن-دو لا شدن
خودآموز-بدون آموزگار

افتادن تشت کسی از بام-رسوا شدن-باز شدن مشت کسی

بی امان-پیگیر-دائم-پیوسته

چغل خوری-سخن چینی

زهرمار سلطان-ترش رو-اخمو
چای قندپهلو-نگا. چای دیشلمه

از پارو بالا رفتن پول-ثروت بسیار داشتن

خوردن بلا به جان-اصابت بلا با جان

جسته دوزی-نوعی دوختن

 

چراغ پا شدن-بر روی دو پا ایستادن اسب

جیب کَن-کسی که کارش اخاذی و تلکه است-کسی که دیگران را می دوشد
آشوب شدن دل(دچار تهوع شدن)

 

حال کردن-لذت بردن

چشم و دل سیر-کسی که به مال و منال دنیا بی اعتنا است

بنا-قرار

چای کاری-کشت و زرع چای

دور پرواز-پرواز کننده تا فاصله های بسیار

از زور پسی(از روی ناچاری، اجبارن)

هرمار-ز درد بی درمان-کوفت

استخوان خرد (نرم) کردن(با رنج و زحمت بسیار چیزی به‌دست آوردن، دود چراغ خوردن)

دهان کسی آستر داشتن-قدرت خوردن خوردنی های بسیار داغ و تند را داشتن

بله گرفتن-رضایت عروس را گرفتن

از سر کسی افتادن-عادتی را ترک کردن

آسمان غرمبه-صدای رعد-تندر

آش پشت پا(آشی که در روز سوم پس از رفتن مسافر بپزند و به فقرا بدهند)

آتشِ تر(شراب، لب معشوق)

دستی به سر و صورت کشیدن-خود را مرتب کردن-آرایش کردن

پنجه کش-نوعی نان برشته و نازک

تاب دادن-سرخ کردن در روغن-پیچیدن-خم کردن

بیخ خِر کسی را چسبیدن-کسی را مقصر شناختن

از بر بودن(مطلبی را در حافظه داشتن)

بخت کسی گفتن-خدا برایش ساختن-شانس آوردن

 

آکَل-آقای کربلایی
از گل نازک‌تر به کسی نگفتن-با کسی سخت مهربان و پرمحبت رفتار کردن

حساب با کسی نداشتن-مدیون کسی نداشتن
ریش در دست کسی دادن-اختیار خود را به دیگری سپردن-کار خود را به دیگری واگذار کردن

دوره-مهمانی-زمانه

از بن ناخن-ذخیره-بندگی-اطاعت

 

از قلم انداختن(از یاد بردن، مورد بی‌توجهی قرار دادن)

پوست کلفت-سخت جان-مقاوم

 
پا منبری-شاگرد روضه خوان

تخم دو زرده-چیز بسیار عزیز و گرامی

پیش-برنده-آن که جلو است

دخیل-پناه برده-توسل جسته به
به غوره مویز شدن-آموزش ندیده و بی تجربه ادعا داشتن

اُزبَک-بی‌ریخت-ژولیده-ازخودراضی

 

پیش گرفتن کاری-کاری را آغاز کردن

البرز-بلندقامت-دلیر
به ته دیگ خوردن کفگیر-بی چیز شدن-تمام شدن سرمایه

خُردمُرد-شکسته و ریزه میزه

 

 

بازار گرمی کردن-تعریف کردن از کالا برای فروختن آن

دمدمی-دو دل-مردد-کسی که هر ساعت خوی و حالت دیگری دارد

زالو-آدم سمج
خالی کردن تفنگ-شلیک کردن
تنقل انداختن-جا خوش کردن-پلاس شدن
پیله ی کسی به کسی گرفتن-کسی را اذیت کردن

راه بردن-بلد بودن-دانستن-اداره کردن-سامان دادن

از خیر چیزی گذشتن-از چیزی صرفنظر کردن

چله-چاق-چرب و چیلی
پدر کسی پیش چشمش آمدن-رنج و آزار بسیار دیدن

چشم و ابرو آمدن-دلبری کردن-عشوه آمدن

 

چنار تجریش-متلک بد

دود و دم داشتن-بساط چای و قلیان یا تریاک گستردن

به کله ی کسی زدن-دیوانه شدن
الحق و الانصاف-انصافن-حقن

به تته پته افتادن-به لکنت زبان افتادن
پَخت-لوازم مورد نیاز زندگی

خون کردن-قتل کردن-آدم کشتن
آسمان گرفتن(فراگرفته شدن آسمان با ابر یا مه)

 

جای کسی را خالی کردن-در جایی از کسی یاد کردن و آرزو کردن که کاش می بود

از کسی خوردن-توانایی مقابله با کسی را نداشتن

 

تند نویس-کسی که سریع می نویسد
چانه لغ-نگا. چانه شل

دوا قرمز-پرمنگنات

به کسی رو دست زدن-به کسی حقه زدن-کسی را فریب دادن

پوست و استخوان شدن-بسیار لاغر شدن

خیال کسی تخت بودن-آسوده خیال بودن-کاملن مطمئن بودن

چیدن و واچیدن-آراستن-در جای خود گذاشتن

آواز دهل(چیزی که تنها سخن‌گفتن درباره‌ی آن جالب است، نه خودش = چیزی که از آن سخن زیاد می‌گویند اما واقعیت آنچنانی ندارد)

چای قندپهلو-نگا. چای دیشلمه

زیر پای کسی را درآوردن-زیر پا کشی کردن

دست به یکی کردن-همدست شدن-متحد شدن

خوش ترکیب-نگا. خوش تراش

پیر هافهافو-سخت پیر-پبری که دندان هایش ریخته است

آن‌ها را خانم زاییده، ماها را کلفت؟-چرا آن‌ها را بر ما ترجیح می‌دهند؟ چرا به ما اجحاف می‌کنند؟

خراب-از کار افتاده-دارای اختلال-فاسد-منحرف اخلاقی

تزئیناتی-کسی که کارش تزیین است

افت کردن-کاهش یافتن-کم شدن

به تنگ آوردن-به ستوه آوردن-خسته کردن

آفتاب کردن(برای خشک کردن جلو آفتاب گذاشتن)

دستمالی-دست مالیدن

دوش فنگ-نهادن قنداق تفنگ در کف دست و لوله ی آن بر دوش

 

جز جگر زده-نفرینی است به معنی دل سوخته بر اثر اندوه و مصیبت-گرفتار به بلا
تنبان درآر-بی حیا-دریده

رگ بسمل کسی خاریدن-در معرض خطر و مرگ قرار گرفتن

دل گرفتن-غمگین شدن-متاثر شدن

دهن بسته-حیوان
چهار شاخ-آلتی چهار شاخه و دسته دار که با آن خرمن را باد می دهند تا کاه از دانه جدا شود
پست خوردن کسی-با کسی رو به رو شدن

حرص کسی را درآوردن-کسی را خشمگین کردن

جد و آباد کسی را گفتن-آبا و اجداد کسی را دشنام دادن

خر شدن-عقل خود را باختن-فریب خوردن