کاملترین مجموعه فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های خودمونی مردم ایران قسمت بیست و دو

بیخ-کاملا نزدیک-تنگ چیزی

بازداشتی-زندانی موقت

ته دل کسی مالش رفتن-احساس ضعف یا ترس کردن-حالتی شبیه به گرسنگی داشتن

آسمان‌جل(ندار، بی‌چیز، کسی که رواندازش آسمان است)
حسرت به دل-آن که دیری است آرزوی چیزی را دارد

خرج رو دست کسی گذاشتن-کسی را در خرج انداختن

به تته پته افتادن-به لکنت زبان افتادن

دکان کسی را تخته کردن-کسب کسی را از رونق انداختن-دست کسی را از چیزی کوتاه کردن

 

جاکش-پا انداز-دلال محبت
آی زرشک-آی زکی

پدر کسی در آمدن-بسیار اذیت شدن-دخل کسی آمدن

زیگزاک-خط شکسته-کنگره دار

از نافِ جایی آمدن-کاری را به‌خوبی اهل جایی انجام دادن

حرف گوش کردن-حرف شنوی داشتن
از زور پسی-از روی ناچاری-اجبارن

ریش گرفتن-دست به ریش کشیدن-پادر میانی کردن-تقاضا و خواهش کردن

خود را گم کردن-خود را برتر از آن که هست دانستن-سابقه ی خود را فراموش کردن

خاک آلود-آلوده به گرد و غبار و خاک

جار-چلچراغ-شمعدان

چس ناله-آن و ناله ی ساختگی برای جلب توجه
از کوره در رفتن(به خشم آمدن، آتشی شدن، از جا در رفتن)

دریده-وقیح-بی شرم-پر رو

آفتابِ پس دیوار(شامگاه)

پِی-دنبال

خط در میان حرف زدن-آرام آرام و شمرده سخن گفتن

دله دزدی-عمل دله دزد

خرچه-در مقام توهین به بچه می گویند

پریدن-لب پَر شدن-شکستگی کوچک در کناره ی چیزی

چوب پوش کردن-با چوب پوشاندن

 

چشم نازک کردن-ناز و افاده کردن

روضه خواندن-سخنان بی فایده گفتن-آه و ناله کردن

اینجانب(تعبیر گوینده یا نویسنده از خود)

بله گرفتن-رضایت عروس را گرفتن

حرف های گنده تر از دهان-ادعاهای زیادی-سخنان خارج از توانایی

 

تکیه کلام-آن چه که در موضوع اثری ندارد ولی پی در پی تکرار کنند

افتادگی(پریشانی، احتیاج)

زیر جامه-زیر شلواری

از جا در رفتن(کنترل خود را ناگهان از دست دادن، ناگهان خشمگین شدن)

آیینه‌ی اسکندری(آفتاب)

راه خود را کشیدن و رفتن-بی هیچ مقاومت و اعتراضی جایی را ترک کردن

زیر دم سستی-انحراف اخلاقی
داغان کردن-از هم پاشاندن-متفرق کردن

دامنگیر کسی شدن چیزی-گرفتار شدن کسی به چیزی

دست و پا نمدی-دست و پا پنبه ای

دله دزدی-عمل دله دزد
بچه گولزنک-غیر واقعی-بی ارزش
 

آب نخوردن-درنگ نکردن

آب (ها) از آسیاب افتادن(فرو نشستن هیاهو، از یاد رفتن ماجرا)
 

پف زدن-ورم کردن-بالا آمدن

رنگ نداشتن حنای کسی-اعتباری نداشتن حرف یا عمل کسی

دو لُپی خوردن-دو لُپه خوردن-هم از آخور خوردن-هم از توبره

دست یکی داشتن-همدست شدن-متحد شدن
چوب لای چرخ گذاشتن-سنگ پیش پا انداختن-ایجاد مانع کردن
احوال گرفتن(جویای حال شدن)

جز جگر-سوختگی دل بر اثر اندوه و مصیبت

از سر دست-کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند

 
روی باد هوا بودن-سست و بی پایه بودن

اول دشت((نزد کسبه) نخستین فروش بامداد)

آدم ثانی-حضرت نوح

 

دُم کسی را گرفتن-از کسی پی روی و تقلید کردن-کسی را رها نکردن

چینه چینه خوردن-ریزه خواری کردن

چراغ-پولی که معرکه گیران درخواست می کنند

داغ باطل زدن-از کار انداختن-از رونق و رواج انداختن

تو روی کسی ایستادن-شرم و حیا را کنار گذاشتن و با کسی مخالفت کردن

پینه زده-وصله کرده

چوب زیر دم کردن-تحریک کردن

خود را به نفهمی زدن-تظاهر به نفهمیدن کردن

بازداشتی-زندانی موقت

تریاکی ِ چیزی بودن-سخت به چیزی معتاد بودن

پیش کردن در-بستن در

احدالناس(کسی، فردی)

 

در و تخته را مهر کردن-سکوت کردن-دست کشیدن

تخم مرغ عسلی-تخم مرغی که در آب گرم نیم پز شده است

زمزمه کردن-زیر لب خواندن-ترنم کردن

توی دل کسی خالی شدن-ترسیدن-ناامید شدن

چارچوب-قاب-چهار چوب که چیزی را در بر گیرند

روگیر کردن-در رودربایستی ناگزیر به انجام کاری کردن-نگا. روبند کردن

آس و پاس-در نهایت تهیدستی-بینوا-مفلس

آب دندان خوردن(حسرت خوردن)

دلخور بودن-گله مند بودن-ناراضی بودن

انگشت خوردن(افسوس خوردن، پشیمان بودن)

پا زدن-حق را پایمال کردن-زیان رساندن

از دست کسی در رفتن(کاری را بی‌اختیار و ناخواسته انجام دادن)
حرف در آوردن-شایعه ساختن-سخن دروغ شایع کردن

جا آمدن حال-بهبود یافتن-سرحال آمدن

بازاریاب-کسی که کارش پیداکردن مشتری برای کالای خاصی است
پَس-ناجور-خراب
چل مرد-مرد کوتاه قد
ریش کسی سر بالا رفتن-به مرگ نزدیک بودن کسی

تمام وقت-شامل تمام ساعت های کار

چادر نماز-چادری که زنان هنگام خواندن نماز بر سر می کنند

راحتی-دمپایی

دل فرو ریختن-سخت وحشت کردن-بسیار ترسیدن

بد و بیراه-ناسزا-حرف زشت-گفته ی رکیک-متلک

دَم باریک-نوعی انبردست که نوک آن باریک و دراز است

پا برهنه وسط حرف کسی دویدن-کسی را قطع کردن- آفتابه برداشتن

آب رفتن زیر پوست کسی(پس از لاغری کمی فربه شدن)

خیت کردن-شرمنده کردن-کنفت کردن-بور کردن

چینه-دیوار گلی
دست از سر کسی برداشتن-کسی را رها کردن-به حال خود گذاشتن

خاله خامباجی-نگا. خاله خاک انداز

خشتک پاره کردن-قیامت به پا کردن-داد و بی داد کردن-رسوا کردن-شدت عمل نشان دادن

از نفس افتادن-بسیار خسته و مانده شدن

از سرما چاقو دسته کردن(به پهلو دراز کشیدن و زانوها را روی شکم جمع کردن و دست‌ها را میان پاها فرو بردن)

بِدو-دوان دوان-کسی که بسیار می دود-سریع

حلیم روغن-هریسه-غذایی از گوشت و گندم و روغن داغ کرده و شکر

افتادن تشت کسی از بام(رسوا شدن، باز شدن مشت کسی)

با دم خود گردو شکستن-سخت شادمان و خوشحال بودن

بست زدن-کشیدن یک بست تریاک

خر پاپو-وسیله ای دارای چرخ برای آموزش راه رفتن به کودکان نوپا

الو گرفتن(آتش گرفتن، (کنایه از شدت خشم و عصبانیت))

بکُش-تا سر حد مرگ-بیش از حد توانایی
چرند-حرف پوچ و بی معنی

از زیر کار در رفتن(تن زدن و نپذیرفتن کاری، کار را جدی نگرفتن)

رسوایی بالا آوردن-کاری مایه ی رسوایی و شرمساری کردن

پشه زدن-نیش زدن پشه

راست روده شدن-اسهال گرفتن

درشت-حرف زشت-دشنام

بالا دست-صدر مجلس-حریف چیره
خِرخِره-حلق-حلقوم

پا را از گلیم خود فراتر گذاشتن-از حد خود گذشتن

دُم ِ هم کردن-مطابق یکدیگر کردن-دو کناره ی چیزی را بر هم نهادن

بلند شدن زیر سر کسی-با کسی سر و سری داشتن-تحریک شدن

اُق زدن-بالا آوردن

آبِ خشک(آب بسته)

به گوزی بند بودن-سست و ناپایدار بودن

دست به سیاه و سفید نزدن-به هیچ گونه کاری نپرداختن-ابدن کاری نکردن

تر تری-کسی که اسهال گرفته است

 

تعریف کردن-به نیکی یاد کردن-ذکر خیر کردن

چشم زخم میرزا مهدی خانی-شکست بزرگ

خرجی دادن-دادن پول لازم برای گذران روزانه

 

 

 

حرف چند پهلو-سخن مبهم و دارای چند معنی

دانشگاه-محل آموزش دانش و فلسفه و هنر

پِر پِر-در زبان کودکان : صدای پریدن پرنده

دالی دالی کردن-خود را مرتب پنهان کردن و سپس نشان دادن

رخت کسی کوک بودن-رفاه داشتن

آب اندام(زیبا تن و خوش‌رو)

خیسیده-چیزی که آب در آن نفوذ کرده است

دَمَغ-افسرده-ناراحت-خیت

چیزی شدن-اهمیت و اعتباری پیدا کردن-به جایی رسیدن

تریت- تلیت

جا در جا-فورن-جا به جا

تله کاشتن پیش پای کسی-به کسی کلک زدن-کسی را گیر انداختن

پس زدن-کنار زدن-دور کردن-نپذیرفتن-رد کردن

زیر جلد کسی رفتن-کسی را فریب دادن-اغفال کردن

چینی بند زدن-کاسه دوختن-به هم چسباندن تکه های ظروف شکسته

پیش خور-از پیش گرفتن حقوق مقرری
رو دادن-گستاخ کردن-جسارت دادن

خوار و خفیف-ذلیل-بدبخت

راه حل آسپرینی-راه حل موقت و غیر اصولی
خارش گرفتن-به خارش افتادن بدن

بدلی-تقلبی-جنس بد

تو سری خور-آدم زور شنو-خوار و زبون
این خط و این نشان(عبارتی تهدیدگونه برای منع کسی از چیزی یا انجام کاری، نگویی که نگفتم.)
 

 

پای کسی لب گور بودن-به آخر عمر رسیدن-بسیار پیر شدن
زیر دل کسی زدن-فدر ندانستن-بی اعتنا بودن

خاک به دهنم-زبانم لال

در به در شدن-آواره شدن-بی خانمان شدن-جا و منزل مناسبی نداشتن

چهار چنگول شدن-خشک شدن اعضای بدن

جان بر لب نهادن-به کاری خطرناک اقدام کردن-آماده ی مرگ شدن

اما توی کار آوردن(شک و تردید درست کردن، اشکال‌تراشی کردن)

پِتل پُرت-بیان عامیانه ی پترزبورگ-جای بسیار دور

باردار-آبستن-حامله

از دندۀ چپ پا شدن(سخت عبوس و کم‌حوصله بودن)
پرنده پر نزدن در جایی-جایی دور افتاده و خلوت بودن

دست از همه جا کوتاه شدن-بی چاره و بی پناه شدن
پوشال-چیزهای سبک-میان تهی و بی ارزش

بلند کردن-دزدیدن-بیدارکردن از خواب-تور کردن

خط-راه-مسیر-مشی و مرام-مسلک-کنایه از نامه
 

خرجی دادن-دادن پول لازم برای گذران روزانه
با نگاه کسی را خوردن-با چشم خریدار یا شهوانی به کسی نگریستن

آخر و عاقبت(نتیجه‌ی خوب)

در رفتن سخن از دهن-سخنی بی اراده گفتن

از آب کره گرفتن(از آب روغن گرفتن)
بلا به سر کسی آوردن-کسی را به زحمت و دردسر انداختن-به کسی آسیب رساندن

باجه-جای بلیت فروشی
زد و بند-ساخت و پاخت-بند و بست-توطئه

دیر کردن-تاخیر کردن
 

خپله-چاق و کوتاه قد

چار زانو نشستن-نوعی نشستن به طوری که زانوها در راست و چپ و پای راست زیر زانوی چپ و پای چپ زیر زانوی راست قرار گیرد-نهایت ادب و نزاکت

خانه گرفتن-نگا. خانه بستن-اجاره کردن خانه

بند دل پاره شدن-بسیار ترسیدن-به وحشت افتادن

دهن-واحد آواز خواندن

تمام عیار-کامل-خالص-بدون نقص
چین خوردن-چروک شدن

 

دوبلاژ-برگردان گفت و گوی فیلم به زبان دیگر

بالا آمدن کفر کسی-بی نهایت خشمگین شدن

دیوار به دیوار-بی فاصله-به هم چسبیده
تکان نخوردن آب از آب- آب از آب تکان نخوردن

به عرب و عجمی بند نبودن-هیچ پشت و پناهی نداشتن

چول شدن-بور شدن در بازی-شرمنده شدن

از بن گوش(کمال بندگی و خدمتکاری)

آفتابی کردن(پدیدار کردن)

خوردن بلا به جان-اصابت بلا با جان

حساب داشتن-حساب بانکی داشتن

دو شکمه-آن که در بازی به جای دو نفر بازی می کند

آفتاب‌زردی-غروب آفتاب

چهار طاقی-فضای سقف دار و بدون در

 

از صرافت چیزی افتادن(از انجام کاری منصرف شدن)
اَخ (به زبان کودکان)(بد، بدطعم)
الف-قاچ خربزه و از این قبیل-بچه‌ی کوچک-سیخ-راست

رنگ به رنگ شدن-از خجالت یا خشم سرخ و زرد و سفید شدن

 

 

آسیاب‌گردان-کسی که به‌خوبی از عهده‌ی کارها بر می‌آید

پَر دادن-دل و جرات دادن-مفت و مسلم از دست دادن

چیزی بار کسی نبودن-علم و آگاهی نداشتن-شعور نداشتن
چهار دستی-فراوانی

 

دست پیش گرفتن-پیشدستی کردن-سبقت گرفتن

افت کردن-کاهش یافتن-کم شدن

خِرخِر-آواز کشیدن چیزی سنگین بر زمین-صدای ناهنجار و گوش خراش

(به زبان کودکان) زخم شدن

خاصه خرجی کردن-استثتا کذاشتن-تبعیض قایل شدن

پاری ها-برخی-دسته ای از مردم
زردنبو-زردمبو

خرخاری-همدیگر را خاراندن

خفه خون گرفتن-دم بر نیاوردن-ساکت شدن

 
به خاطر داشتن-به یاد داشتن-از بر بودن

تنبان درآر-بی حیا-دریده

جوغ-جوی آب

آفتاب‌رو-جایی که آفتاب بر آن بتابد

جرات داشتن-دلیر بودن-جسارت داشتن

تر کردن لب-چیزی آشامیدن-به یک اشاره ترتیب کاری را دادن-حرف زدن

زرت-صدای باد در کردن یا شیشکی

درازکش کردن-رو در روی زمین دراز کشیدن

داد کشیدن-عصبانیت و خشم نشان دادن

پیش و پس کار را نگاه کردن-جوانب کار را سنجیدن

به حساب آوردن کسی-برای کسی اهمیت قائل شدن-دخالت دادن کسی

تریاک مال-کسی که تریاک را برای فروش لوله می کند
خر گردن-گردن کلفت-بی عار

برق از چشم کسی پراندن-سخت ترسانیدن

پرت کردن حواس-حواس را از اصل موضوع منحرف کردن

این تن را کفن کردی(این تن بمیرد)

دنگ دنگ-صدای برخورد دو چیز سخت به هم

آب بستن در چیزی(آبکی و رقیق کردن)

از سرما چاقو دسته کردن(به پهلو دراز کشیدن و زانوها را روی شکم جمع کردن و دست‌ها را میان پاها فرو بردن)

استخوان در گلو داشتن(رنج و سختی کشیدن)

حرف نشنو-خیره سر و یکدنده
خرده پا-کاسبان جزء و کم سرمایه

زن بردن-همسر گرفتن مرد

پمپ بنزین-جایی که به وسایل نقلیه بنزین می دهند

رگ ترکی-تعصب نژادی

دست از سر کسی برداشتن-کسی را رها کردن-به حال خود گذاشتن

آلاف و الوف-مال و ثروت-جاه و مقام

خاک به سر شدن-مصیبت زده شدن-داغ دیدن-از فدر و اعتبار افتادن

جا به جا-فورن-کسی که از جایی به جایی منتقل شود

آلبالو گیلاس چیدن(نگاه کردن و ندیدن)

آستین از دهان برداشتن(خندیدن)

اهل بخیه-وارد در کار-اهل فن

چپ بودن-چپ دست بودن-لوچ بودن-مخالف یودن

تکه گرفتن برای کسی-کاری برای کسی فراهم کردن

چاله خر کُشی-یکی از گودهای تهران که پناهگاه مردم فقیر و بی نوا بود

آتش کردن (گشودن)(شلیک کردن)

جغ جغ-صدای به هم خوردن چند چیز-صدای همهمه

آرواره‌ی کسی لق بودن(سرنگهدار نبودن، پرچانه بودن)

آسمان را سِیر کردن-سخت خوشنود بودن-لذت بسیار بردن

 

آتش‌پاره-شوخ و شنگ-فرز و چالاک-کرم شبتاب

چه صیغه ای است ؟-چه معنی داد ؟

پرواربندی-پرورش گاو گوسفند برای سر بریدن

پُخت-هر نوبت از پختن
ترکه-آدم باریک و بلند
پته ی کسی را روی آب انداختن-راز کسی را فاش کردن-کسی را رسوا کردن

آب در جگر داشتن(توانایی مالی داشتن)
تو سری خور-آدم زور شنو-خوار و زبون

خاک انداز-وسیله ای برای گردآوردن و حمل آشغال و زباله

جُم خوردن-تکان خوردن-برای انجام کاری آماده شدن

تیغ کسی بریدن-اعتبار و زور داشتن- خر کسی رفتن

پی پیش-کسی که نوبت دوم بازی مال او است

راپرت کردن-گزارش دادن-خبر دادن

آب نکشیده-زشت-بد-نامفهوم

از سر وا کردن-کاری را سرسری انجام دادن

 

تخمی-به درد نخور-بی مصرف

 

برو برو داشتن-دارای مال و قدرت بودن-مورد توجه بودن- بر و بیا داشتن

دماغ را بالا کشیدن-اظهار نارضایتی کردن

 

بی هوا-ناگهان-غفلتا-نا غافل-یک مرتبه

دخالت کردن-در آمدن در کاری

خِس خِس-صدای تنفس کسی که نفس تنگی دارد

پیله کردن به کسی-با مزاحمت اصرار و پافشاری کردن به کسی-پاپی کسی شدن
جای پا-اثر-نشانه-رد

ار زبان کسی(از قول کسی)

 

دور اندیش-پایان نگر-پیش بین-عاقبت اندیش

بستن به ناف کسی-به کسی خوراندن-به کسی نسبت دادن

جیره ی کسی را روی یخ نوشتن و جلو آفتاب گذاشتن-با کسی دشمنی کردن

به دل گرفتن-رنجیده خاطر شدن

از دماغ فیل افتادن-بسیار متکبر و خودبین بودن

خرده ریز-اثاثه ی اندک و کم مصرف-آشغال

رای کسی را زدن-کسی را از تصمیمی منصرف کردن

از ران خود کباب خوردن-با سختی چیزی به‌ دست آوردن

 

ریسه شدن-پشت سر هم قرار گرفتن-به دنبال هم به جایی رفتن

 

رد گم کردن-اثر چیزی یا کاری را از میان بردن-گمراه ساختن-نظر کسی را از چیزی منحرف کردن

 

پیل پیلی خوردن-در راه رفتن به چپ و راست متمایل شدن

دست از سر کسی برداشتن-کسی را رها کردن-به حال خود گذاشتن
پشت چشم آمدن-ناز و افاده کردن- ابرو نازک کردن

خون راه انداختن-نگا. خون به پا کردن

از سر باز کردن(دور کردن، رفع مزاحمت کردن)

ته گرفتن-سوختن غذا
پنجه بوکس-سلاحی سردئ به صورت حلقه های به هم پیوسته و دارای برآمدگی های برجسته

از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن
از زورِ-از شدت-از بسیاری

 

بلبل زبانی کردن-شیرین زبانی کردن-حاضر جوابی کردن-پرحرفی کردن

بلند شدن زیر سر کسی-با کسی سر و سری داشتن-تحریک شدن

حاشیه نشین-تهیدستان ساکن در کناره های شهر

 
از گردۀ کسی کار کشیدن(کسی را به سود خود بی‌رحمانه به کار واداشتن)

زبان باز کردن-توانایی گفتار پیدا کردن

تند نویس-کسی که سریع می نویسد

برو برگرد-چون و چرا

از ریش برداشتن، روی سبیل گذاشتن-کار غیرمنطقی و بی‌نتیجه کردن
از هفت خوان رستم گذشتن-موانع و مشکلات متعددی را پشت سر گذاشتن

تخم پس انداختن-بچه ساختن-بچه به دنیا آوردن

از پاشنه در آوردن(به هر گوشه و کنار سر کشیدن)
در آمدن از جلوی کسی-با کسی مقابله به مثل کردن-در برابر کسی مقاومت کردن

ابرو پاچه‌بزی-دارای ابروی پهن و پرمو-ابرو قجری

اَکه ننه(آدم آب‌زیرکاه)

اول چلچلی(تازه به چهل سالگی رسیدن (اول بلوغ و خوشی))

زین کردن گربه ی کسی-کسی را به زحمت انداختن-کسی را گرفتار دردسر و ناراحتی کردن

دست و پا شکسته-ناقص-ناتمام

 

 
دور و بر-اطراف-پیرامون

اسب چپ با همدیگر بستن-با هم کینه و دشمنی داشتن

تو خالی-دروغین-غیر واقعی-بی عرضه-دارای ظاهر غلط اندار

اروای ننه‌ات-ارواح بابات
دسته پل-الک دولک

زار-کوتاه شده ی هزار برای ریال

 

از کف دست مو برآمدن-روی دادن پیشامدی غیرممکن

رو به راه کردن-آماده و مهیا کردن

ریش بز-گیاهی همیشه سبز و پرشاخه
حساب تراشیدن-خرج درآوردن-حساب غیر واقعی نشان دادن

تاق و توق-آواز بر هم خوردن دو چیز

دهن خود را آب کشیدن-دهان خود را طاهر کردن-استغفار کردن

خصوصی-مقابل عمومی

 

جیر جیرک-آدم پر سر و صدا-اهل داد و فریاد

جراندن-جر دادن-پاره کردن

دیوار کوتاه-کنایه از زبونی و ناتوانی

آب و گاوشان یکی بودن-شریک و همدست بودن

این خط و این نشان(عبارتی تهدیدگونه برای منع کسی از چیزی یا انجام کاری، نگویی که نگفتم.)

دنگ کسی گرفتن-هوس نابه جا کردن برای انجام کاری-تصمیم ناگهانی برای کاری گرفتن

از کوره در رفتن(به خشم آمدن، آتشی شدن، از جا در رفتن)
خبر گرفتن-پرسیدن